هزاران سال پیش، در اعماق معدن نمکی باستانی در چهرآباد زنجان، چندین معدنچی به طرز وحشتناکی جان باختند.
در چند دهه اخیر، بقایای مومیایی‌شده این افراد توسط باستان‌شناسان کشف و از دل خاک بیرون آورده شده است.
تحقیقات جدید، نگاهی تازه به اسرار این مردان نمکی و تاریخچه معدنی که در آن جان خود را از دست دادند، ارائه کرده است.
معدن چهرآباد در لایه‌های نمکی دوزلاخ واقع در کوه‌های ماهنشان زنجان قرار دارد. اکثر مومیایی‌های مردان نمکی که از این معدن کشف شده‌اند، به دوران هخامنشیان (۵۵۰-۳۳۰ پیش از میلاد) تعلق دارند.
این دوره به عنوان بزرگ‌ترین امپراتوری زمان خود در دنیای باستان شناخته می‌شود، که از آناتولی و مصر تا غرب آسیا و مناطق شمالی و مرکزی آسیا گسترش داشت.
پیدا کردن اولین تکه‌های مومیایی در سال ۱۹۹۳ آغازگر مرحله اول کاوش‌ها در این معدن نمک بود. سر جداشده اولین مرد نمکی با ریش سفید و گوشواره طلایی به خوبی حفظ شده بود.
در کنار او، چاقوهای آهنی، چکمه‌ای چرمی و قطعاتی از شلوارک‌های پشمی که به نظر می‌رسید به ادرار و مدفوع آلوده شده‌اند، یافت شد.
به‌نظر می‌رسد مرد نمکی شماره یک در حدود سال ۳۰۰ میلادی، در دوران سلسله ساسانیان، جان خود را از دست داده باشد. سپس، در سال ۲۰۰۴، مرد نمکی دیگری در فاصله حدود ۱۵ متری از اولین مرد نمکی کشف شد. تا سال ۲۰۱۰، شش مومیایی دیگر نیز در این منطقه پیدا شدند.
یکی از مومیایی‌ها که بسیار دل‌خراش است، متعلق به پسری ۱۶ ساله است. بقایای مومیایی‌شده این پسر نشان می‌دهد که دستانش را به حالت دفاعی بالا آورده بوده، گویی در تلاش برای محافظت از خود در برابر خطر خاصی بوده است.
تحقیقات بعدی بر روی مردان نمکی نشان می‌دهد که تمامی آن‌ها دچار شکستگی‌ها و آسیب‌های ناشی از فشار شده بودند. این نشانه‌ها حاکی از وقوع حادثه‌ای در معدن هستند که باعث آسیب دیدگی و جان باختن آن‌ها شده است.
در روده پنجمین مرد نمکی مقادیر قابل توجهی تخم انگل‌های نواری یافت شده که به احتمال زیاد ناشی از مصرف گوشت خام و نپخته بوده است. این کشف به‌عنوان قدیمی‌ترین نمونه انگل‌های روده‌ای در تاریخ ایران شناخته می‌شود.
توماس اشتولنر و همکارانش در مقاله اخیر خود به بررسی تاریخچه معدن دوزلاخ پرداخته و مومیایی‌های نمکی این معدن را به‌عنوان یکی از هیجان‌انگیزترین اکتشافات اخیر در باستان‌شناسی معدن معرفی کرده‌اند.
بررسی اجساد نشان می‌دهد که چندین حادثه مرتبط با معدن رخ داده و جزئیات زیادی از این حوادث و تاریخچه زندگی این افراد را آشکار می‌کند.
اشتولنر اشاره می‌کند که برخلاف سایر مومیایی‌های مشهور در نقاط مختلف جهان، در اینجا با یک فرد تنها مواجه نیستیم، بلکه با گروه‌های کاری مختلف سروکار داریم.
این وضعیت فرصتی بی‌نظیر برای مطالعه اثرات شرایط محافظتی بر بافت‌های نرم انسانی فراهم می‌آورد. علت حفظ خوب مومیایی‌ها، محتوای بالای نمک در معدن است که موجب خشکی و جلوگیری از تجزیه اجساد شده است.
تاریخچه معدن
با وجود شواهد و جزئیات شگفت‌انگیز ارائه‌شده توسط مومیایی‌های مردان نمکی، اطلاعات در مورد خود معدن هنوز ناقص است.
این معدن در دوران هخامنشی به‌طور گسترده‌ای بهره‌برداری می‌شد، اما پس از وقوع یک حادثه که منجر به مرگ سه معدنچی شد، از حدود سال‌های ۴۰۵ تا ۳۸۰ پیش از میلاد به مدت تقریبی ۲۰۰ سال متروک شد.
در دوران ساسانیان، به‌ویژه در قرن دوم یا سوم میلادی، معدن دوباره فعال شد و تا قرن پنجم تا اوایل قرن هفتم همچنان مورد بهره‌برداری قرار داشت تا اینکه فاجعه‌ای دیگر باعث مرگ مردان نمکی شماره ۲ و ۶ شد.
علاوه بر این، شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد معدن در دوران سلجوقی (امپراتوری ترک‌تبار قرون وسطی بین سال‌های ۱۰۸۱ تا ۱۳۰۷ میلادی) و همچنین در دوران ایلخانی (دودمانی از مغول که ایران را بین سال‌های ۱۲۵۶ تا ۱۳۵۳ میلادی تحت سلطه داشت) نیز مورد استفاده قرار گرفته است. همچنین شواهدی از بهره‌برداری معدن در دوره میانی اسلامی نیز وجود دارد.
نظرات کاربران